Các kỹ thuật nhân giống chuối hiện nay – Đâu là con đường tối ưu nhất

Chuối là loại cây ăn quả nhiệt đới có vị thế quan trọng ở nhiều quốc gia, sở hữu tỷ trọng lớn trong nhu cầu tiêu thụ nội địa song song với đó là mặt hàng xuất khẩu chủ lực, nhờ đó bảo đảm vị thế của chuối đối với nền kinh tế thị trường.

Nhằm có thể đảm bảo năng suất ổn định cùng chất lượng sản phẩm đầu ra đồng đều và đáp ứng yêu cầu mở rộng diện tích canh tác, người trồng cần lựa chọn phương pháp nhân giống phù hợp để qua đó nâng cao hiệu quả kinh tế và giá trị thương phẩm. Ở bài viết này, ViGen sẽ cùng các bạn đọc tìm hiểu qua về các kỹ thuật nhân giống chuối phổ biến hiện nay.

Kỹ thuật tách chồi

Khái niệm về kỹ thuật tách chồi

Tách chồi là một trong những kỹ thuật nhân giống chuối truyền thống lâu đời, gắn liền với tập quán canh tác của nhiều vùng trồng, phản ánh sự thích nghi tự nhiên của chuối trong quá trình sinh trưởng, nhờ vào hình thức thực hiện bằng cách sử dụng các chồi non phát sinh tự nhiên từ thân ngầm của cây mẹ.

Nhờ vào cơ chế sinh sản sinh dưỡng đặc trưng này, tách chồi không chỉ giúp duy trì giống qua nhiều thế hệ mà còn đảm bảo sự tiếp nối của quần thể chuối trong sản xuất nông nghiệp, hơn nữa kỹ thuật này còn mang tính chất gần gũi và gắn bó mật thiết với người nông dân. Vì những lý do đó, kỹ thuật này vẫn luôn được xem là một trong những nền tảng quan trọng trong lịch sử nhân giống và trồng chuối.

Quy trình tách chồi chuối cơ bản

Đầu tiên, chúng ta cần chọn cây mẹ sinh trưởng khỏe mạnh và mang những đặc tính tốt, ngoài ra còn không có biểu hiện sâu bệnh và ở độ tuổi thích hợp. Sau đó, chúng ta cần chọn những chồi non cao khoảng từ 40–60 cm hoặc phần gốc nặng khoảng 0,5–1 kg có bộ rễ đi kèm và ít lá bị hư, lưu ý rằng các bạn nên tránh sử dụng những chồi con mầm để giảm thiểu rủi ro bị biến đổi về hình thái.

Trong lúc chúng ta tách, hãy sử dụng lưỡi dao sắc để cắt rời chồi non khỏi cây mẹ nhưng vẫn giữ nguyên khối rễ và củ, sau đó phải xử lý sạch những vết cắt và loại bỏ những vị trí mô nhiễm bệnh, có thể rắc vôi hoặc bột để khử trùng.

Đặc biệt lưu ý với những trường hợp nghi ngờ bị nhiễm virus thì chúng ta cần phải kiểm tra kỹ trước khi trồng. Chồi sau khi đã được xử lý sẽ được ươm trong bầu chứa giá thể sạch gồm đất, phân hữu cơ hoai và trấu, yêu cầu cần độ che bóng khoảng 50% và duy trì ẩm độ liên tục trong 2–4 tuần trước khi chuyển ra ruộng khi cây đã bén rễ và phát triển ổn định.

Ưu nhược điểm của phương pháp

Ưu điểm lớn nhất của phương pháp này chính là mức độ đơn giản của nó. Quy trình không đòi hỏi người trồng về yêu cầu kỹ thuật cao hay trang thiết bị phòng thí nghiệm phức tạp, tất cả những gì chúng ta cần chỉ là lưỡi dao sắc và giá thể ươm đơn giản. Cây giống tạo ra thường giữ được những đặc tính của cây mẹ, nhờ đó phương pháp này sẽ phù hợp cho sản xuất quy mô nhỏ hoặc nông hộ gia đình.

Ngoài ra, do chồi có sẵn rễ và chất dinh dưỡng dự trữ từ củ, vậy nên cây con thường bén rễ rất nhanh và có thể thích nghi tốt sau khi đem trồng ra ruộng, từ đó giảm thiểu rủi ro gây chết cây giai đoạn đầu.Tuy nhiên, phương pháp này vẫn tồn tại nhiều hạn chế. Có thể thấy, số lượng chồi có thể khai thác từ một cây mẹ thường rất ít, như vậy sẽ không thể đáp ứng được nhu cầu nguồn giống lớn trong sản xuất hàng hóa.

Hơn nữa, chồi non còn có nguy cơ lây lan sâu bệnh, đặc biệt là các bệnh do nấm, vi khuẩn và virus vì chồi được tách trực tiếp từ cây mẹ với nguy cơ tiềm ẩn nguồn bệnh. Bên cạnh đó, việc chọn không đúng loại chồi chẳng hạn chồi con mầm có thể làm thay đổi dáng cây và gây ảnh hưởng xấu đến sự sinh trưởng của cây và năng suất sản phẩm.

Kỹ thuật nhân giống bằng củ

Khái niệm về kỹ thuật nhân giống bằng củ

Nhân giống bằng củ là kỹ thuật nhân giống chuối tận dụng thân ngầm của cây, thứ mà vốn có khả năng sinh trưởng mạnh mẽ cũng như ẩn chứa nhiều mắt chồi tiềm ẩn và những phần thân ngầm này khi được tách ra sẽ có khả năng nảy mầm và phát triển thành những cây con mới. Cũng giống như kỹ thuật tách chồi thì kỹ thuật nhân giống bằng củ là một trong những kỹ thuật nhân giống chuối đã lâu đời phản ánh lại đặc tính sinh sản tự nhiên của chuối trong môi trường nhiệt đới.

Việc chúng ta sử dụng củ của cây không chỉ giúp hình thành cây giống trực tiếp từ cấu trúc dinh dưỡng của cây mẹ mà còn thể hiện mối liên hệ mật thiết giữa những đặc điểm sinh học của chuối đối với kỹ thuật canh tác truyền thống. Kỹ thuật nhân giống bằng củ được những hộ nông dân duy trì qua nhiều thế hệ, trở thành phương thức quen thuộc đối với nhà nông trong hệ thống sản xuất chuối ở nhiều vùng trồng trọt.

Quy trình nhân giống bằng củ cơ bản

Quy trình nhân giống chuối bằng củ dựa trên cốt lõi việc tận dụng thân ngầm của cây mẹ để phát triển cây con mới. Vậy nên bước đầu tiên của chúng ta sẽ tiến hành lựa chọn những cây mẹ khỏe mạnh mang đặc tính có lợi cho trồng trọt và không có biểu hiện bệnh hại, đào lấy phần củ hoặc đoạn thân ngầm của chúng. Đây là nơi ẩn chứa nhiều mắt chồi tiềm ẩn với kích thước trung bình, lưu ý rằng cần phải chọn những mắt mà không bị thối hoặc tổn thương.

Kế tiếp, chúng ta cần dùng lưỡi dao sắc để cắt tách củ thành từng phần nhỏ, mỗi phần cần đảm bảo rằng có ít nhất một mắt ngủ để nó có khả năng nảy mầm. Sau đó cần xử lý các vết cắt bằng vôi bột hoặc thuốc khử trùng nhằm hạn chế sâu bệnh xâm nhập rồi chúng ta sẽ ươm củ trong bầu hoặc luống có giá thể sạch bao gồm một số thành phần như đất tơi xốp, phân hữu cơ hoai và trấu.

Những bầu cây cần phải được giữ ẩm thường xuyên và che bóng nhẹ trong suốt quá trình cho tới khi mắt chồi phát triển, ra lá và hình thành bộ rễ ổn định thì cây con mới có thể được đem trồng ra ruộng sản xuất.

Ưu nhược điểm của phương pháp

Có thể thấy, một trong những ưu điểm nổi bật của phương pháp nhân giống bằng củ là đây là một trong những kỹ thuật nhân giống chuối có thể tận dụng trực tiếp bộ phận sinh dưỡng giàu dinh dưỡng của cây chuối. Hơn nữa, củ là bộ phận có nhiều mắt chồi tiềm năng từ đó giúp tạo cây con khỏe mạnh và có khả năng phát triển tốt ngay từ giai đoạn đầu. Khi so với phương pháp tách chồi thì phương pháp này còn có thể khai thác được nhiều đơn vị giống hơn từ một cây mẹ, nhất là khi thân ngầm to và nhiều mắt ngủ.

Cuối cùng, kỹ thuật này có thể được thực hiện khá đơn giản mà không đòi hỏi thiết bị hiện đại, chính điều này khiến cho phương pháp này phù hợp cho những hộ nông dân ở quy mô nhỏ lẫn vừa, dễ áp dụng trong thực tế sản xuất.

Dù vậy, kỹ thuật nhân giống bằng củ cũng có nhiều hạn chế. Số lượng cây con phụ thuộc trực tiếp vào kích thước và tình trạng củ, điều này khiến cho số lượng của nguồn giống sẽ khó được đảm bảo ở quy mô lớn.

Ngoài ra, nguy cơ lây lan mầm bệnh, đặc biệt là nấm và tuyến trùng trong đất là khá cao nếu củ không được xử lý kỹ. Mặt khác thì phương pháp này có thể cho ra chất lượng cây con thường không đồng đều, bởi sự phát triển phụ thuộc vào vị trí và sức sống của mắt chồi, do đó khó kiểm soát đồng nhất về sinh trưởng và năng suất sau này.

Kỹ thuật nhân giống bằng hạt

Khái niệm về kỹ thuật nhân giống bằng hạt

Tiếp theo, chúng ta sẽ cùng nói về kỹ thuật nhân giống bằng hạt. Kỹ thuật nhân giống bằng hạt là kỹ thuật nhân giống chuối được dựa trên cơ chế sinh sản hữu tính tự nhiên của chuối thông qua việc gieo trồng hạt thu được từ quả. Mặc dù đối với trong sản xuất thương mại, các giống chuối được ưa chuộng trên thị trường hầu hết là giống không hạt hoặc hạt lép, nhưng ở một số loài chuối hoang dại hoặc chuối dại vẫn còn hạt thì kỹ thuật này vẫn được sử dụng nhằm những mục đích như bảo tồn, nghiên cứu và lai tạo giống.

Kỹ thuật nhân giống bằng hạt phản ánh đầy đủ chu trình sinh học của chuối xuất phát từ quá trình thụ phấn dẫn đến hình thành quả và bước đến sự phát triển của cây con, đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì nguồn gen tự nhiên, phục vụ công tác chọn giống và phát triển các giống chuối mới trong tương lai.

Quy trình nhân giống bằng hạt cơ bản

Đối với kỹ thuật này thì quy trình thực hiện cực kỳ đơn giản. Đầu tiên chúng ta cần lấy hạt từ quả chín, lọc bỏ hạt lép và rửa sạch phần thịt quả còn thừa. Nhằm kích thích nảy mầm, ta sẽ ngâm hạt trong nước ấm hoặc ngâm hạt trong những dung dịch kích thích nảy mầm từ đó phá bỏ trạng thái ngủ của hạt.

Tiếp theo, hạt sẽ được gieo vào bầu hoặc khay ươm chứa giá thể tơi xốp, giàu dinh dưỡng và có khả năng thoát nước tốt và cần duy trì ánh sáng nhẹ và độ ẩm thường xuyên. Sau khoảng vài tuần khi hạt đã phát triển với vài lá thật và bộ rễ đủ khỏe thì có thể đem trồng ra vườn.

Ưu nhược điểm của phương pháp

Lợi thế quan trọng nhất của kỹ thuật nhân giống bằng hạt là khả năng tạo ra sự đa dạng di truyền, từ đó đảm bảo có thể duy trì nguồn gen phong phú, tạo cơ hội cho chọn lọc tự nhiên cũng như là đối với công tác nghiên cứu thì lai tạo ra giống mới có khả năng chống chịu tốt hơn với sâu bệnh, khí hậu hay cải thiện năng suất.

Nhờ đó, đây là phương pháp phản ánh cơ chế sinh sản tự nhiên, gắn liền với tiến hóa của cây chuối. Ngoài ra, hạt giống khá dễ để bảo quản và vận chuyển trong thời gian dài mà không đòi hỏi điều kiện phức tạp.

Tuy nhiên, phương pháp gieo hạt lại ít được áp dụng trong sản xuất thương mại vì phần lớn giống chuối trồng hiện nay hầu như không có hạt hoặc chỉ có thể tạo hạt lép. Hơn nữa, quá trình nảy mầm sẽ không thuận lợi ở trong thực kế với tỷ lệ nảy mầm rất thấp, điều đó gây tốn thời gian và công sức.

Và điểm mạnh cũng là điểm yếu của phương pháp chính là những cây con đựơc phát triển từ hạt có sự biến dị lớn, không đồng đều về kiểu hình và chất lượng quả, vậy nên khó duy trì đặc tính mong muốn từ cây mẹ. Do vậy, gieo hạt chủ yếu được giới hạn trong lĩnh vực nghiên cứu, bảo tồn nguồn gen và chọn giống thay vì được sử dụng để nhân giống phổ biến trong sản xuất.

Kỹ thuật nhân giống bằng phương pháp nuôi cấy mô

Khái niệm về kỹ thuật nhân giống bằng phương pháp nuôi cấy mô

Nuôi cấy mô là kỹ thuật nhân giống chuối hiện đại trong dựa trên nguyên lý sinh sản vô tính ở cấp độ tế bào. Từ một phần nhỏ của cây mẹ như chồi non hoặc mô phân sinh, mẫu cấy sẽ được nuôi trong môi trường dinh dưỡng nhân tạo giàu khoáng chất và chất điều hòa sinh trưởng từ đó phát triển thành những cây con hoàn chỉnh trong điều kiện vô trùng. Phương pháp này mở ra khả năng sản xuất cây giống với số lượng lớn trong thời gian ngắn, đồng thời đảm bảo tính di truyền từ cây mẹ.

Sự ra đời của nuôi cấy mô đã đánh dấu một bước tiến quan trọng trong lĩnh vực khoa học thực vật và công nghệ sinh học nông nghiệp, đặt nền tảng cho việc nhân giống chuối với quy mô công nghiệp mang tính chất đồng bộ và hiện đại và gắn liền với xu hướng sản xuất bền vững.

Quy trình nhân giống bằng phương pháp nuôi cấy mô cơ bản

Quy trình kỹ thuật nhân giống chuối bằng phương pháp nuôi cấy mô bắt đầu từ việc lựa chọn cây mẹ sở hữu những đặc điểm tốt và không nhiễm sâu bệnh để lấy mẫu cấy. Thông thường, đỉnh sinh trưởng hoặc chồi non sẽ được chọn để cắt lấy để thực hiện nuôi cấy, những mẫu sau khi đã được tách ra sẽ phải đem rửa sạch và khử trùng bề mặt bằng dung dịch thích hợp nhằm loại bỏ vi sinh vật. Mẫu sạch sau đó cần được đưa vào môi trường dinh dưỡng nhân tạo chứa nhiều loại khoáng chất cần thiết và đặt trong điều kiện vô trùng.

Trong giai đoạn đầu, mô sẽ cảm ứng và phân chia để hình thành nên những cụm chồi, người ta sau đó sẽ tách riêng các chồi và chuyển chúng sang môi trường cảm ứng rễ, nơi hỗ trợ phát triển thành cây con hoàn chỉnh với đầy đủ rễ và lá. Cây con kế đó sẽ được đưa sang giai đoạn thuần dưỡng trong nhà lưới, ươm trong giá thể sạch để thích nghi dần trước khi trồng ra ruộng sản xuất.

Ưu nhược điểm của phương pháp

Kỹ thuật nhân giống bằng phương pháp nuôi cấy mô là kỹ thuật nhân giống chuối với số lượng lớn trong thời gian ngắn, vậy nên có thể đáp ứng tốt cho nhu cầu về nguồn giống ở quy mô công nghiệp. Những cây con được tạo ra từ kỹ thuật này có tính đồng nhất cao từ đó có thể đảm bảo cho chất lượng thương phẩm đồng đều.

Ngoài ra, quy trình thực hiện trong điều kiện vô trùng cũng là một điểm mạnh nhằm giúp hạn chế nguy cơ lây nhiễm sâu bệnh trong suốt quá trình, đặc biệt là các bệnh virus khó kiểm soát ngoài tự nhiên. Điểm mạnh cuối cùng của kỹ thuật này là khả năng bảo tồn và khai thác nguồn gen quý hiếm để có thể phục vụ cho công tác chọn tạo giống mới và duy trì sản xuất bền vững.

Bàn về nhược điểm của phương pháp, chúng ta có thể nhận thấy phương pháp nuôi chuối cấy mô đòi hỏi khá cao về mặt cơ sở vật chất và yêu cầu về một đội ngũ kỹ thuật có chuyên môn tốt, thế nên chi phí đầu tư ban đầu của phương pháp sẽ rất cao.

Kế đến, cây con trong giai đoạn đầu thường rất yếu với bộ rễ mảnh và dễ bị sốc môi trường khi được chuyển từ môi trường in vitro sang ngoài đất, vậy nên cây con lúc này đòi hỏi sự chăm sóc kỹ lưỡng đến từ người trồng. Nếu quy trình không được kiểm soát chặt chẽ, cây giống có thể gặp hiện tượng biến dị soma, làm thay đổi kiểu hình ngoài ý muốn. Từ những phân tích trên, chúng ta có thể thấy phương pháp này rất phù hợp với sản xuất quy mô lớn.

ViGen – Người bạn đồng hành lý tưởng dành cho bà con trong lĩnh vực nuôi trồng

Thông qua bài viết này, chúng tôi đã cùng các bạn đọc tìm hiểu về một số kỹ thuật nhân giống chuối phổ biến hiện nay. ViGen tự hào là đơn vị cung cấp cây giống cũng như hỗ trợ và tư vấn tận tình từ việc chọn giống, phương pháp chăm sóc và dưỡng cây, chúng tôi luôn đồng hành cùng khách hàng trong suốt quá trình nuôi trồng của quý khách.

Với kinh nghiệm thực tiễn và đội ngũ am hiểu tường tận trong lĩnh vực, chúng tôi cam kết mang đến những giải pháp tối ưu để giúp cho quá trình trồng và chăm sóc cây trồng của quý khách hàng được thuận lợi, tiết kiệm thời gian và đạt hiệu quả cao nhất.

Xem ngay: Nhân giống chuối cấy mô: Bí quyết nhân giống chuối sạch bệnh, đồng đều và nhanh chóng