Bệnh trên khoai lang Nhật – Nhận biết, nguyên nhân và cách phòng trừ

Trong suốt những năm gần đây, khoai lang Nhật đã trở thành một lựa chọn tối ưu được bà con nông dân và các trang trại lựa chọn trồng bởi năng suất ổn định, chất lượng củ ngon, khả năng dễ tiêu thụ và mang lại giá trị kinh tế cao. Tuy nhiên, hiện nay bệnh trên khoai lang Nhật đang dần trở thành mối lo lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất và chất lượng nếu không có biện pháp xử lý kịp thời.

Khoai lang Nhật có thể gặp nhiều loại bệnh khác nhau và rơi vào từng giai đoạn phát triển khác nhau từ sinh trưởng thân lá cho đến khi hình thành và phát triển củ. Các bệnh thường gặp trên khoai lang Nhật thường có những biểu hiện đa dạng như vàng lá, thối rễ, thối cũ, héo dây, đốm lá hay nứt củ, dễ gây ra sự nhầm lẫn với tình trạng thiếu dinh dưỡng. Nguyên nhân gây ra bệnh cũng rất phức tạp, có thể đến từ nấm, vi khuẩn, virus, tuyến trùng trong đất hoặc từ điều kiện canh tác không phù hợp.

Việc nắm rõ đặc điểm nhận diện từng loại bệnh trên khoai lang Nhật sẽ giúp bà con nông dân có thể nhanh chóng đưa ra biện pháp phòng trừ bệnh khoai lang Nhật một cách nhanh chóng và hiệu quả nhất. Chính vì vậy, việc hiểu sâu về các loại bệnh trên khoai lang Nhật cấy mô, xác định đúng nguyên nhân gây bệnh và áp dụng các biện pháp phòng trừ tổng hợp khoai lang an toàn ngay từ đầu vụ góp phần hạn chế rủi ro và tối ưu năng suất thu hoạch.

Đặc điểm sinh trưởng của khoai lang Nhật và nguyên nhân dễ mắc bệnh

Khoai lang Nhật có thời gian sinh trưởng trung bình từ 100 – 120 ngày, cây sẽ tăng trưởng mạnh trong điều kiện nhiệt độ ấm, có ánh sáng đầy đủ và đất tơi xốp, thoát nước tốt. Cây phát triển chủ yếu dưới dạng bò lan trên mặt luống, bộ rễ chùm phát triển mạnh và củ hình thành sớm nếu được tiếp xúc điều kiện canh tác phù hợp. Nhưng, cũng chính những đặc điểm sinh trưởng này lại khiến bệnh trên khoai lang Nhật rất dễ sinh sôi nếu môi trường trồng không được kiểm soát chặt chẽ.

Ở giai đoạn đầu sau trồng, khoai lang Nhật cần ở trong một môi trường có độ ẩm ổn định để bén rễ và ra dây. Nếu gặp mưa kéo dài, gây ra việc đất úng hoặc thoát nước kém sẽ tạo điều kiện cho nấm và vi sinh vật gây hại đến bộ rễ non. Ở giai đoạn phát triển thân lá và hình thành củ, cây cần được cung cấp một lượng dinh dưỡng cân đối, đặc biệt là Kali và Canxi. Nếu xảy ra tình trạng mất cân bằng trong dinh dưỡng cây cũng có thể suy yếu và dễ mắc phải các bệnh trên khoai lang Nhật.

Một nguyên nhân quan trọng nữa, khoai lang Nhật thường được tiến hành trồng liên vụ trên cùng chân đất để tận dụng thời vụ và tiết kiệm chi phí, dẫn đến tồn dư mầm bệnh trong đất. Nếu không có biện pháp luân canh hoặc xử lý đất trồng hợp lý trước khi trồng, nguy cơ bùng phát các bệnh trên khoai lang Nhật là rất lớn, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất và chất lượng củ.

Ảnh hưởng từ thời tiết, giống, đất và độ ẩm

Thời tiết là yếu tố tác động rất lớn đến sự phát sinh bệnh trên khoai lang Nhật. Mưa nhiều, độ ẩm không khí cao và nhiệt độ dao động mạnh là điều kiện lý tưởng cho nấm và vi khuẩn gây bệnh sinh sôi và phát triển. Ngược lại, thời tiết nắng nóng kéo dài kèm khô hạn cũng khiến cây suy kiệt, giảm sức đề kháng và dễ bị tấn công bởi mầm bệnh trong đất.

Đất trồng và độ ẩm là hai yếu tố có mối quan hệ liên kết chặt chẽ. Khoai lang Nhật thích hợp với đất cát pha, đất thịt nhẹ, giàu mùn và thoát nước tốt. Những chân đất nặng, đất sét hoặc đất trũng dễ giữ nước sẽ làm tăng nguy cơ phát sinh bệnh trên khoai lang Nhật, đặc biệt là các bệnh liên quan đến rễ và củ. Việc tưới nước không hợp lý, giữ ẩm liên tục trong thời gian dài là điều kiện thuận lợi cho mầm bệnh phát triển mạnh mẽ.

Những bệnh thường gặp trên khoai lang Nhật

Trong cả quá trình canh tác, bệnh trên khoai lang Nhật có thể xuất hiện ở nhiều bộ phận khác nhau như rễ, thân, lá và củ. Mỗi một loại bệnh có triệu chứng và mức độ gây hại khác nhau, nhưng nếu không được phát hiện sớm và có những cách trị bệnh khoai lang Nhật đúng cách, chúng có thể dẫn đến thất thu nghiêm trọng.

Bệnh thối rễ trên khoai lang Nhật

Bệnh thối rễ khoai lang Nhật là một trong những bệnh trên khoai lang Nhật nguy hiểm và phổ biến nhất, thường xuất hiện ở giai đoạn cây con đến khi hình thành củ. Bệnh chủ yếu đến từ nấm trong đất gây ra, phát triển mạnh khi đất bị úng, thoát nước kém hoặc trồng khoai liên tục nhiều vụ. Cây bị bệnh thường có dấu hiệu sinh trưởng chậm, lá vàng, héo rũ vào ban ngày dù đất vẫn ẩm. Khi nhổ lên, có thể thấy rễ bị thâm đen, nhũn và có mùi hôi, củ non dễ bị thối từ bên trong.

Nếu không được phát hiện kịp thời, bệnh thối rễ sẽ tiếp tục lây lan nhanh trong đất, dẫn đến chết hàng loạt cây khoai khác và gây thiệt hại nặng nề mùa vụ. Việc nắm rõ nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết sớm và các biện pháp phòng trừ bệnh khoai lang Nhật là yếu tố then chốt để hạn chế, ngăn ngừa bệnh trên khoai lang Nhật này. ‘

Bệnh đốm lá trên khoai lang Nhật

Bệnh đốm lá khoai lang Nhật là bệnh thường gặp ở giai đoạn cây phát triển mạnh thân lá, đặc biệt trong điều kiện thời tiết mưa nhiều và có độ ẩm cao. Các triệu chứng ban đầu là các đốm nhỏ màu nâu hoặc xám xuất hiện rải rác trên lá cây, sau đó tiếp tục lan rộng khiến lá bị cháy, khô và rụng sớm. Khi bệnh chuyển biến nặng, khả năng quang hợp của cây trở nên suy yếu, ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình tích lũy dinh dưỡng cho cây.

Mặc dù bệnh đốm lá ít gây chết cây ngay lập tức, nhưng nếu không phòng trừ kịp thời, bệnh trên khoai lang Nhật này sẽ làm cây suy yếu, củ nhỏ, giảm chất lượng và năng suất thu hoạch. Nên tập trung theo dõi thường xuyên, kết hợp biện pháp canh tác hợp lý và xử lý đúng kỹ thuật sẽ hạn chế đáng kể mức độ gây bệnh trên khoai lang Nhật.

Bệnh thối củ trên khoai lang Nhật

Bệnh thối củ khoai lang Nhật gây thiệt hại nặng nhất ở giai đoạn cuối mùa vụ trong quá trình thu hoạch, bảo quản. Bệnh sẽ phát sinh âm thầm trong đất, đến khi thu hoạch mới phát hiện củ bị thối, mềm nhũn hoặc khô đen từ bên trong, làm giảm đi giá trị thương phẩm. Nguyên nhân đến từ nấm và vi sinh vật tồn tại sẵn trong đất, phát triển mạnh khi độ ẩm ở mức cao, đất úng hoặc thu hoạch sai kỹ thuật.

Để hạn chế bệnh, cần chú trọng việc xử lý đất trước khi trồng, đảm bảo luống cao, thoát nước và không trồng liên tục quá nhiều vụ trên cùng chân đất. Ngoài ra, cần thu hoạch đúng thời điểm, tránh khi đất quá ẩm, nên bảo quản củ ở nơi khô ráo, thông thoáng.

Bệnh nấm khác: héo rũ – vàng lá – sần sủi củ

Ngoài những bệnh phổ biến trên, trong quá trình canh tác còn xuất hiện nhiều bệnh trên khoai lang Nhật liên quan đến nấm với mức độ nhẹ đến nặng, thương hay bị bỏ sót hoặc có sự nhầm lẫn với thiếu dinh dưỡng. Nhóm bệnh này bao gồm héo rũ, vàng lá sinh lý kết hợp nấm bệnh và có hiện tượng sần sùi, biến dạng trên bề mặt củ, gây ảnh hưởng đến năng suất.

Bệnh héo rũ thường xuất hiện rất đột ngột, khi bệnh tiến triển nặng cây có thể héo hoàn toàn và chết. Nguyên nhân do nấm trong đất xâm nhập vào hệ rễ, làm tắc mạch dẫn, khiến cây không thể lưu thông nước và dinh dưỡng. Bệnh này rất nguy hiểm vì tốc độ lây lan nhanh, đặc biệt trong điều kiện đất ẩm và trồng mật độ dày.

Bệnh vàng lá do nấm thường bắt đầu từ lá già, lá chuyển vàng từ mép vào gân, sau đó tiếp tục lan dần các lá phía trên. Khác với vàng lá do thiếu dinh dưỡng, vàng lá do nấm thường đi kèm hiện tượng rễ kém phát triển, thâm đen hoặc thối nhẹ. Nếu khôg xử lý kịp, bệnh trên khoai lang Nhật này sẽ khiến cây bị suy yếu kéo dài, giảm khả năng nuôi củ.

Hiện tượng sần sủi củ là một dạng bệnh nấm thường xuất hiện ở giai đoạn hình thành và phát triển củ. Dấu hiệu nhận biết trên bề mặt củ xuất hiện các vết sần, u nhỏ hoặc lớp vỏ sần sùi, thô ráp mặc dù phần ruột bên trong vẫn có thể ăn được. Nguyên nhân liên quan đến mầm bệnh trong đất kết hợp với điều kiện canh tác đất không phù hợp như đất chặt, độ ẩm cao và thiếu sự luân canh.

Các loại sâu hại phổ biến trên khoai lang Nhật

Bên cạnh các bệnh trên khoai lang Nhật do nấm và vi sinh vật gây ra, sâu bệnh khoai lang Nhật cũng chính là nguyên nhân làm giảm năng suất và chất lượng nếu không kiểm soát kịp thời. Sâu hại phần lớn sẽ xuất hiện song song với bệnh, đặc biệt trong điều kiện thời tiết nóng ẩm, ruộng rậm rạp và chăm sóc không đều. Khi bị sâu tấn công, cây sẽ giảm sức đề kháng, tạo điều kiện cho bệnh trên khoai lang Nhật dễ dàng phát sinh lây lan.

Các loại sâu bệnh khoai lang Nhật thường không gây hại trực tiếp lên lá, thân và cả phần củ non. Mức độ gây hại có thể từ nhẹ làm giảm khả năng quang hợp, đến nặng khiến cây còi cọc,  thối thân, giảm số lượng và chất lượng củ.

Sâu ăn lá trên khoai lang Nhật

Sâu ăn lá khoai lang Nhật là nhóm sâu hại phổ biến và dễ bắt gặp nhất trên ruộng khoai. Chúng gây hại bằng cách ăn khuyết hoặc ăn trụi lá, làm giảm đi diện tích quang hợp, khiến cây sinh trưởng chậm. Khi mật độ sâu cao, có thể bị trơ lá trong thời gian ngắn. Bên cạnh đó, sâu ăn lá còn làm tăng nguy cơ phát sinh bệnh trên khoai lang Nhật do các vết cắn trên lá tạo cửa ngõ cho vi khuẩn và nấm xâm nhập vào. Điều kiện ruộng rậm rạp, ẩm độ cao và ít được vệ sinh sẽ khiến sâu ăn lá phát triển mạnh.

Sâu đục thân trên khoai lang Nhật

Sâu đục thân khoai lang Nhật là loại sâu hại vô cùng nguy hiểm, gây hại trong âm thầm nhưng để lại hậu quả nặng nề. Sâu non thương đục vào bên trong thân dây, làm rỗng thân, cản trở quá trình vận chuyển nước và chất dinh dưỡng. Cây thường có biểu hiện héo rũ, vàng lá từng đoạn, dễ gãy và chết cục bộ. Khi sâu đục thân tấn công kéo dài, cây khoai lang Nhật suy yếu rõ rệt, làm giảm khả năng nuôi củ. Đặc biệt, vết đục trên thân khiến mầm bệnh dễ xâm nhập, làm tăng nguy cơ thối thân, thối rễ.

Quy trình phòng trừ tổng hợp (IPM) cho khoai lang Nhật

Để hạn chế tối đa các bệnh trên khoai lang Nhật cũng như sự gây hại của sâu bệnh trong suốt quá trình canh tác, việc áp dụng quy trình phòng trừ tổng hợp (IPM – Integrated Pest Management) là giải pháp bền vững và mang lại hiểu quả lâu dài. IPM không chỉ chú trọng vào việc tiêu diệt sâu bệnh khi đã bùng phát, mà còn tập trung vào phòng ngừa ngay từ đầu, kết hợp đồng bộ nhiều biện pháp và sử dụng công cụ sinh học phù hợp.

Chọn giống sạch bệnh

Đây là bước đầu tiên và cũng là yếu tố then chốt trong việc phòng ngừa bệnh trên khoai lang Nhật. Giống cần được lấy từ ruộng mẹ khỏe mạnh, sinh trưởng tốt, không chứa các dấu hiệu bệnh như vàng lá, thối rễ. Việc sử dụng hom giống đã nhiễm bệnh sẽ khiến bệnh phát sinh sớm từ giai đoạn cây con, rất khó kiểm soát về sau.

Nên ưu tiên sử dụng giống khoai lang Nhật có nguồn gốc rõ ràng, đã được kiểm soát chất lượng và xử lý trước khi trồng. Trước khi thực hiện giâm hom, nên loại bỏ ngay các đoạn hom yếu, trầy xước hoặc có biểu hiện bất thường để giảm nguy cơ lây lan bệnh trên khoai lang Nhật ngay từ đầu vụ.

Luân canh – cải tạo đất – tưới tiêu hợp lý

Luân canh là biện pháp rất quan trọng giúp cắt đứt vòng đời của mầm bệnh và hạn chế bệnh trên khoai lang Nhật tồn lưu trong đất. Không nên trồng liên tục nhiều vụ trên cùng một chân đất, thay vào đó có thể luân canh với lúa nước, đậu, bắp hoặc các cây trồng khác ít chung mầm bệnh.

Cải tạo đất trước khi trồng giúp tạo môi trường bất lợi cho nấm bệnh phát triển. Đất cần được làm tơi xốp, lên luống cao, bổ sung phân hữu cơ hoai mục và vôi để cải thiện độ pH, tăng hệ vi sinh có lợi. Bên cạnh đó, tưới tiêu hợp lý là yếu tố quan trọng trong biện pháp phòng trừ tổng hợp khoai lang, đặc biệt là các bệnh liên quan đến rễ và củ. Không nên để đất úng nước quá dài, nhất là giai đoạn đầu và cuối vụ.

Quản lý cỏ dại – phân bón cân đối

Cỏ dại không chỉ cạnh tranh dinh dưỡng, mà còn là nơi trú ẩn của sâu bệnh, làm tăng nguy cơ bệnh trên khoai lang Nhật. Vì thế, cần phải làm cỏ định kỳ, giữ thông thoáng để giảm ẩm độ và hạn chế sự phát triển của mầm bệnh. Nên ưu tiên các biện pháp làm cỏ thủ công hoặc phủ rơm, phủ bạt để hạn chế cỏ dại mọc.

Bón phân cân đối, đúng thời điểm giúp cây khoai lang Nhật sinh trưởng khỏe, tăng sức đề kháng với bệnh trên khoai lang Nhật. Tránh việc bón thừa đạm vì sẽ khiến cây phát triển thân lá quá mức, dễ bị nhiễm bệnh và thu hút sâu hại. Cần chú ý bổ sung Kali, Canxi và các trung – vi lượng để củ phát triển tốt và tránh bị thối.

Dùng bẫy pheromone, bẫy vàng

Trong IPM, việc sử dụng bẫy sinh học là biện pháp an toàn, thân thiện với môi trường, giúp kiểm soát sâu hại và gián tiếp hạn chế bệnh trên khoai lang Nhật. Bẫy pheromone có tác dụng thu hút và bắt các loại sâu trưởng thành, đặc biệt là sâu đục thân, từ đó có thể giảm mật độ sâu non gây hại.

Bẫy vàng dính được sử dụng để thu hút các loại côn trùng chích hút và cả côn trùng bay, giúp theo dõi mật độ sâu hại và phát hiện sớm nguy cơ bùng phát dịch. Khi thực hiện kết hợp bẫy pheromone, bẫy vàng với các biện pháp canh tác hợp lý, ruộng khoai lang Nhật sẽ được bảo vệ tốt hơn, hạn chế sâu bệnh đáng kể.

Danh mục thuốc trừ sâu bệnh khoai lang Nhật

Trong trường hợp bệnh trên khoai lang Nhật và sâu hại đã xuất hiện với mật độ cao, các biện pháp canh tác và phòng ngừa không còn đủ hiệu quả, việc sử dụng thuốc trừ sâu bệnh khoai lang Nhật là việc cần thiết để kịp thời khống chế bệnh dịch. Tuy nhiên, thuốc chỉ nên được xem là giải pháp hỗ trợ trong IPM, sử dụng đúng loại, đúng thời điểm và đúng liều lượng nhằm hạn chế kháng thuốc, tồn dư hóa chất và ảnh hưởng đến môi trường canh tác.

Nhóm thuốc trừ nấm

Được sử dụng chủ yếu để phòng và trị các bệnh trên khoai lang Nhật do nấm gây ra như thối rễ, thối củ, đốm lá, héo rũ:

• Metalaxyl: Có tác dụng nội hấp mạnh, hiệu quả cao đối với các loại nấm gây bệnh trong đất và hệ rễ.
• Mancozeb: Là thuốc tiếp xúc phổ rộng, để phòng bệnh đốm lá, cháy lá và hạn chế sự lây lan của nấm trên thân lá.
• Triazole: Là nhóm thuốc nội hấp, lưu dẫn tốt, có tác dụng ức chế sự phát triển của nấm gây bệnh.

Nhóm thuốc trừ sâu

Được dùng để kiểm soát các loại sâu hại phổ biến trên khoai lang Nhật như sâu ăn lá, sâu đục thân, góp phần làm giảm áp lực sâu bệnh và hạn chế phát sinh các bệnh trên khoai lang Nhật:

• Abamectin: Có nguồn gốc sinh học, tác động tiếp xúc và vị độc, hiệu quả cao đối với sâu non và một số con trùng chích hút.
• Emamectin: Hiệu lực mạnh, đặc biệt với sâu ăn lá và sâu đục thân.
• Spinosad: Là thuốc sinh học, an toàn hơn cho thiên địch, được sử dụng trong các mô hình canh tác an toàn.

Lưu ý khi pha và phun thuốc

Để đảm bảo hiệu quả và an toàn khi sử dụng thuốc trừ sâu bệnh khoai lang Nhật, cần tuân thủ một số quy tắc quan trọng:

• Pha thuốc đúng liều lượng khuyến cáo, không tự ý tăng nồng độ.
• Phun thuốc vào thời điểm sáng sớm hoặc chiều mát, tránh phun khi trời mưa hoặc nắng gắt.
• Không pha trộn nhiều loại thuốc khi chưa có hướng dẫn rõ ràng, đặc biệt là pha chung thuốc trừ nấm và trừ sâu.
• Luân phiên hoạt chất giữa các lần phun để hạn chế hiện tượng kháng thuốc.
• Ngưng phun thuốc đúng thời gian cách ly trước thu hoạch để đảm bảo an toàn cho người tiêu dùng và chất lượng khoai.

Việc sử dụng thuốc hợp lý, kết hợp với các biện pháp IPM sẽ giúp kiểm soát tốt bệnh trên khoai lang Nhật, nâng cao hiệu quả sản xuất và hướng đến canh tác bền vững. Vigen luôn đồng hành cùng bạn trong quá trình trồng và chăm sóc khoai lang Nhật, sẵn sàng tư vấn kỹ thuật và các giải pháp phù hợp để kiểm soát bệnh trên khoai lang Nhật hiệu quả. Hãy liên hệ Vigen qua số hotline 0909 789 789 để được hỗ trợ tận tâm và nhanh chóng nhất.