Bạn có biết sự khác biệt gì lớn giữa chuối cấy mô và chuối tách chồi không?

Chuối nắm một vị thế quan trọng trong nhóm cây ăn quả nhiệt đới ở nhiều quốc gia bởi không chỉ chiếm tỷ trọng lớn trong thị trường tiêu thụ nội địa mà chuối còn là một trong những mặt hàng xuất khẩu nông sản chủ lực, góp phần ổn định thị trường và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Ngày nay, nhằm có thể mở rộng diện tích trồng và nâng cao hiệu quả kinh tế thì người trồng cần phải chọn lựa phương pháp nhân giống phù hợp, với 2 phương pháp nổi bật đại diện cho 2 trường phái đối lập là phương pháp nuôi cấy mô mang tính hiện đại và phương pháp tách chồi mang đậm nét trồng trọt truyền thống. Ở bài viết này, ViGen sẽ cùng bạn đọc tìm hiểu về chuối cấy mô và chuối tách chồi khác nhau như thế nào.

Sơ lược về phương pháp cấy mô

Giữa chuối cấy mô và chuối tách chồi thì nuôi cấy mô là kỹ thuật nhân giống hiện đại, bằng cách sử dụng các tế bào hoặc mô non từ cây mẹ và được nuôi trong điều kiện vô trùng, người ta có thể khiến các mô của cây phân chia, tạo chồi rồi phát triển thành cây con hoàn chỉnh trong các môi trường dinh dưỡng giàu khoáng và chất điều hòa sinh trưởng.

Sau đó cây con có đủ các bộ phận cơ bản như rễ, thân giả và lá mầm được chuyển ra môi trường sống bên ngoài, tạo nền tảng cho quá trình sinh trưởng và phát triển mạnh mẽ trong giai đoạn tiếp theo. Phương pháp này cho phép chúng ta nhân nhanh số lượng lớn cây giống từ một mẫu ban đầu, đảm bảo rằng cây con sở hữu được các đặc điểm có lợi đến từ cây mẹ.

Ưu điểm nổi bật nhất của chuối cấy mô là tính đồng đều và sạch bệnh, vì được tạo ra từ trong môi trường sinh trưởng vô trùng nên gần như chúng không mang những mầm bệnh từ cây mẹ, đặc biệt là các bệnh nguy hiểm như héo rũ Panama. Và cũng vì thế, cây chuối cấy mô sở hữu tốc độ sinh trưởng đồng đều, cho ra năng suất cao và rất dễ để nông dân có thể chăm sóc. Ngoài ra, chi phí giống cũng giảm đáng kể khi sản xuất quy mô lớn, phù hợp với các trang trại thương mại và doanh nghiệp xuất khẩu.

Sơ lược về phương pháp tách chồi

Tách chồi là phương pháp nhân giống truyền thống, trong đó người trồng sẽ chọn những chồi khỏe được mọc từ gốc cây mẹ để trồng thành những cây mới. Do chồi mang đầy đủ đặc tính di truyền của cây mẹ nên cây con vẫn giữ được phẩm chất giống như cây mẹ ban đầu. Ưu điểm của phương pháp này là không yêu cầu trang thiết bị phức tạp như phòng thí nghiệm hay kỹ thuật cao.

Ngoài ra chúng ta còn có thể tận dụng nguồn chồi ngay trong vườn, từ đó chồi con có khả năng thích nghi tốt với điều kiện địa phương do đã được phát triển từ cây mẹ vốn quen với thổ nhưỡng và khí hậu sẵn có, từ đó cây con dễ phát triển ổn định ngoài môi trường sinh trưởng.

Mặt khác, với hệ rễ ban đầu tương đối hoàn chỉnh cũng là một yếu tố hỗ trợ cây con rất tốt, giúp cây có sức chống chịu với môi trường khắc nghiệt. Lợi thế của phương pháp này còn này ở yếu tố bảo tồn giống, nhờ việc nuôi trồng tại quanh khu vực sống ban đầu nên đảm bảo được nguồn gen quý của các giống chuối truyền thống tại từng địa phương.

Các yếu tố mà chuối cấy mô và chuối tách chồi khác nhau

Qua phần giới thiệu về 2 phương pháp nuôi trồng cây chuối, vậy các yếu tố mà chuối cấy mô và chuối tách chồi khác nhau để các hộ nông dân cần phải cân nhắc là gì ?

Chi phí sản xuất chuối cấy mô và chuối tách chồi khác nhau

Chi phí sản xuất là một trong những yếu tố quan trọng chúng ta cần phải cân nhắc để quyết định tính khả thi và lợi nhuận khi đầu tư trồng chuối. Với phương pháp nuôi cấy mô, giá cây giống có sự dao động khá lớn tùy thuộc vào quy mô và đơn vị cung cấp.

Trên thị trường hiện nay, chúng tôi đã xem xét và nhận thấy các nhà vườn trong nước thường bán cây giống nhỏ (mô ươm) với giá khoảng 4.000 đ/cây và cây lớn hơn (sau giai đoạn ươm) sẽ có giá khoảng 9.000 đ/cây. Do vậy, giả định giá cây giống cấy mô trung bình là 6.000 đ – 10.000 đ là hợp lý cho trang trại nằm không quá xa vùng giống. Nhờ vào lợi thế sản xuất hàng loạt trong phòng thí nghiệm của công nghệ nuôi cấy mô, số lượng cây giống chuối cấy mô cung cấp ra thị trường rất lớn và thậm chí còn có thể giúp giảm chi phí trung bình cho mỗi cây.

Tuy nhiên, chúng ta cũng sẽ cần cân nhắc những chi phí phát sinh thêm cho cây cấy mô, cụ thể là những chi phí từ giai đoạn làm cứng và chăm sóc ban đầu trong nhà lưới, những hệ thống cơ sở vật chất nhằm đáp ứng đòi hỏi hệ thống che nắng, tưới phun sương và chi phí nhân công kỹ thuật, khiến vốn đầu tư ban đầu có thể cao hơn ở những trang trại nhỏ.

Ngược lại, với phương pháp tách chồi, người trồng có thể tự nhân giống từ vườn chuối sẵn có hoặc mua từ nông hộ khác. Nhưng nếu ta xét đến việc đi mua cây giống, trung bình giá mỗi chồi thường dao động từ 15.000–40.000 đồng cho mỗi cây, một mức giá cao hơn nhiều so với chuối cấy mô.

Bên cạnh đó thì cũng phải xét đến các rủi ro và chi phí phát sinh trong quá trình đào, vận chuyển và xử lý chồi, từ đó thì có thể thấy đối với sản xuất quy mô lớn từ vài ha trở lên, việc sử dụng chồi tự nhiên trở nên tốn kém và khó kiểm soát về số lượng lẫn chất lượng.

Từ góc độ kinh tế, chúng tôi thấy rằng chuối cấy mô có lợi thế hơn về chi phí khi mở rộng diện tích sản xuất, nhờ giá giống rẻ trên quy mô lớn và tính đồng đều cao giúp giảm chi phí chăm sóc. Còn đối với chuối tách chồi chỉ thực sự phù hợp cho những hộ trồng nhỏ lẻ hoặc khi nguồn chồi khỏe mạnh sẵn có, nhưng lại không đáp ứng được yêu cầu về hiệu quả chi phí cho canh tác thương mại hướng đến xuất khẩu.

Hiệu quả sinh trưởng và năng suất khi trồng chuối cấy mô và chuối tách chồi

Khi chúng ta xem xét hiệu quả sinh trưởng giữa chuối cấy mô và chuối tách chồi, có thể nhận thấy sự khác biệt rõ rệt về tốc độ phát triển, tính đồng đều và khả năng thích nghi giữa chúng. Cây chuối cấy mô hầu hết có sự giống đều về đồng nhất về di truyền và sức sinh trưởng, vậy nên khi đưa ra trồng ngoài đồng, các lứa cây cấy mô thường phát triển khá đồng đều về các đặc điểm kiểu hình, nhờ đó vườn chuối ít xảy ra tình trạng chênh lệch xen kẽ giữa các cây trong vườn.

Tính đồng đều này giúp nông dân dễ chăm sóc, đồng thời hỗ trợ khả năng thu hoạch tập trung từ đó giúp giảm hao hụt chi phí nhân công. Ngoài ra, năng suất của vườn chuối cấy mô thường cao hơn, dao động 40–60 tấn/ha, thậm chí có thể đạt đến 70 tấn/ha trong điều kiện thâm canh tốt.

Thực tế là, các chồi khác nhau có thể mang đặc tính sinh trưởng không đồng nhất, nhưng chuối tách chồi lại phụ thuộc rất nhiều vào chất lượng chồi lấy từ cây mẹ, do đó dẫn đến sự chênh lệch về kích thước và thời gian sinh trưởng và thu hoạch. Năng suất của chuối tách chồi cũng thường thấp hơn khi đem so sánh, với con số trung bình khoảng 25–35 tấn/ha, và có khả năng khó đạt sự ổn định lâu dài do nguy cơ cây mẹ bị lão hóa hoặc mang mầm bệnh.

Tuy nhiên, ưu điểm của chồi tự nhiên là khả năng thích nghi tốt hơn trong môi trường địa phương, do chúng được hình thành trực tiếp từ cây chuối đã quen với điều kiện đất đai và khí hậu tại chỗ. Nhìn chung, nếu mục tiêu là sản xuất hàng hóa quy mô lớn, hướng đến xuất khẩu, chuối cấy mô vượt trội hơn nhờ năng suất và tính đồng đều cao, còn chuối tách chồi chỉ thích hợp cho mô hình sản xuất nhỏ và phục vụ tiêu thụ nội địa, nơi yêu cầu đồng nhất về năng suất và kích cỡ quả không phải là những yếu tố cần lưu tâm nhiều.

Tỷ lệ bệnh hại và yêu cầu phòng trừ chuối cấy mô và chuối tách chồi

Yếu tố bệnh hại là một trong những điểm khác biệt có thể nhận biết rõ nhất giữa 2 loại chuối cấy mô và chuối tách chồi. Khi nói đến lợi thế của quy trình nuôi cấy mô, chúng ta thấy rằng quá trình nhân giống được diễn ra trong môi trường vô trùng nên cây con không mang theo mầm bệnh từ cây mẹ và hoàn toàn sạch bệnh ngay từ đầu. Điều này đặc biệt quan trọng trong việc phòng ngừa các bệnh nguy hiểm như héo rũ Panama (Fusarium oxysporum f.sp. cubense), bệnh đốm lá Sigatoka, tuyến trùng hay virus khảm lá.

Khi trồng ngoài đồng, tỷ lệ mắc bệnh ở chuối cấy mô ban đầu rất thấp, tuy nhiên chính vì xuất phát từ nguồn giống sạch bệnh nên vườn chuối cấy mô lại đòi hỏi người trồng phải duy trì các biện pháp quản lý nghiêm ngặt, bao gồm việc thực hiện luân canh, xử lý đất, vệ sinh dụng cụ canh tác và kiểm soát nguồn nước tưới để phòng tránh nguồn lây nhiễm từ môi trường.

Nếu công tác quản lý không được thực hiện tốt thì rủi ro nhiễm bệnh sẽ rất trầm trọng, một khi cây bị nhiễm bệnh thì tốc độ lây lan trong vườn đồng đều sẽ rất nhanh và gây thiệt hại lớn. Mặt khác, ngay từ khâu chọn giống thì chuối tách chồi đã tiềm ẩn nguy cơ cao hơn bởi chồi được lấy trực tiếp từ cây mẹ vốn đã có thể đã mang sẵn mầm bệnh trong thân, trong rễ hoặc trong đất trồng. Hơn nữa, việc vận chuyển chồi từ nhiều vườn khác nhau làm gia tăng khả năng lây lan các bệnh truyền qua đất.

Vậy thì, để hạn chế thì người trồng sẽ cần tốn thêm chi phí xử lý chồi bằng những loại thuốc hóa học hoặc ngâm dung dịch khử trùng trước khi trồng nhưng hiệu quả của những phương pháp này vẫn không thể đảm bảo tuyệt đối. Chính vì thế, tỷ lệ vườn chuối tách chồi bị bệnh thường cao hơn và yêu cầu sử dụng nhiều biện pháp phòng trừ tốn kém cả về thuốc bảo vệ thực vật lẫn nhân công.

Thời gian sinh trưởng chuối cấy mô và chuối tách chồi

Chúng ta sẽ xem xét đến yếu tố thời gian sinh trưởng của cây, là yếu tố then chốt ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế của vườn chuối. Với chuối cấy mô, sau khi trải qua giai đoạn làm cứng trong nhà lưới thì cây cấy mô khi đưa ra đồng ruộng có thể bắt đầu thích nghi với tốc độ rất nhanh, rễ mọc khỏe và lá phát triển liên tục.

Thực tế, trung bình thời gian sinh trưởng cho tới khi cây ra buồng của chuối cấy mô thường dao động từ 8–10 tháng, và thêm từ ra hoa đến thu hoạch mất thêm khoảng 3–4 tháng, nghĩa là tổng thời gian để có lứa quả đầu tiên vào khoảng 12–14 tháng.

Ngược lại, chuối tách chồi thường có thời gian sinh trưởng kéo dài hơn, trung bình từ 14–16 tháng mới cho thu hoạch lứa đầu. Nguyên nhân là do cây con từ chồi phải trải qua giai đoạn thích nghi lâu hơn dẫn đến khả năng ra rễ và phát triển không đồng đều.

Có thể nhận thấy một số cây chồi yếu còn có thể bị chậm phát triển, dẫn đến tình trạng ra hoa lệch vụ làm cho việc thu hoạch rải rác và tốn kém công lao động. Tuy nhiên, ở những vùng đất quen thuộc với giống chuối địa phương, cây chồi vẫn có lợi thế về khả năng chịu điều kiện khắc nghiệt và duy trì năng suất ổn định qua nhiều vụ.

Chuối cấy mô và chuối tách chồi khác nhau ở lựa chọn phù hợp cho xuất khẩu như thế nào ?

Xuất khẩu chuối hiện nay đòi hỏi những tiêu chuẩn khắt khe về chất lượng, kích cỡ quả, độ đồng đều và khả năng truy xuất nguồn gốc. Do đó, các hộ nuôi trồng yêu cầu cần phải lựa chọn phương pháp nhân giống có ý nghĩa quyết định trong việc đáp ứng yêu cầu thị trường quốc tế.

Ta có thể nhận thấy, các giống chuối xuất khẩu chủ lực như Cavendish, Chuối Già Nam Mỹ hay Chuối Tiêu hồng đều được nhân giống bằng công nghệ cấy mô để đảm bảo cho sự đồng đều về chất lượng để đáp ứng cho nhu cầu cung ứng thị trường của các hộ nuôi trồng, thỏa mãn được yêu cầu của các thị trường khó tính như Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc hay châu Âu. Hơn nữa, những cây cấy mô có thể được các doanh nghiệp xuất khẩu kiểm soát tốt quy trình sản xuất theo tiêu chuẩn GlobalGAP hoặc VietGAP, từ đó tạo ra uy tín lâu dài.

Mặt khác, chuối tách chồi khó đáp ứng yêu cầu xuất khẩu do sự không đồng đều về kích cỡ và năng suất. Thực trạng cho thấy vườn chuối nhân từ chồi thường gặp tình trạng buồng quả ra rải rác thế nên các đơn vị trồng sẽ khó gom hàng với số lượng lớn và chất lượng ổn định.

Bên cạnh đó,như đã bàn ở trên thì nguy cơ mang theo mầm bệnh từ cây mẹ khiến chuối tách chồi kém an toàn hơn về kiểm dịch thực vật tạo nên một rào cản lớn khi xuất khẩu vào các thị trường có tiêu chuẩn kiểm soát gắt gao. Cũng không thể phủ nhận, với việc tiêu thụ nội địa hoặc với thị trường lân cận ít khắt khe hơn, chuối tách chồi vẫn có thể là lựa chọn khả thi.

ViGen – Người bạn đồng hành lý tưởng dành cho bà con trong lĩnh vực nuôi trồng

Thông qua bài viết này, chúng tôi đã cùng các bạn đọc tìm hiểu về những điểm mà chuối cấy mô và chuối tách chồi khác nhau để có thể so sánh.ViGen tự hào là đơn vị cung cấp cây giống cũng như hỗ trợ và tư vấn tận tình từ việc chọn giống, phương pháp chăm sóc và dưỡng cây, chúng tôi luôn đồng hành cùng khách hàng trong suốt quá trình nuôi trồng của quý khách.

Với kinh nghiệm thực tiễn và đội ngũ am hiểu tường tận trong lĩnh vực, chúng tôi cam kết mang đến những giải pháp tối ưu để giúp cho quá trình trồng và chăm sóc cây trồng của quý khách hàng được thuận lợi, tiết kiệm thời gian và đạt hiệu quả cao nhất.

Xem thêm: Phân biệt các giống chuối Việt Nam dễ trồng, năng suất cao